Omgaan met overprikkeling

Welke oorzaak heeft de overprikkeling?

Het is allereerst van belang te onderscheiden welke oorzaak de overprikkeling heeft (hoogsensitieve persoonlijkheid, ontwikkelingsstoornis, autisme, of dat er sprake is dat iets kapot is zoals bij een verstoord evenwicht of hersenletsel.
Ook is belangrijk te onderzoeken en in welke mate iemand belastbaar is voor prikkels. Dat kan o.a middels het diagnosticum.
Er zijn organisaties die al deze overprikkelingsvormen hetzelfde benaderen. Dat is een z.g. transdiagnostische benadering.
Wij leggen uit in het boekje voor o.a. hulpverleners, waarom de aanpak zal verschillen per oorzaak. Je wil geen mens tekort doen, immers.

Eigen overprikkeling goed leren kennen

Modules /trainingen?
Er is geen evidence-based behandeling of training tegen overprikkeling bij hersenletsel, laat staan bij h-ZZO. h-ZZO is het ziektebeeld met verschillende klachten dat ontstaat bij blootstelling aan prikkels.
Er zijn mensen die (deels) baat hadden bij intensieve (functionele) neurorevalidatie of neurovisuele therapie bij neuro-optometristen. Maar ook dan bestaat de kans dat er op verschillende vlakken overprikkeling rest. Een ergotherapeutische interventie kan door het leren een balans te brengen in belastbaarheid en belasting op vlakken verlichting bieden.
Sommige mensen hebben baat bij het 'desensibiliseren', dus enige prikkels gedoseerd toedienen om te kijken of het beter gaat.

Maar onze grootste achterban zijn de mensen die daar geen baat bij hebben. Zij worden (ernstig) fysiek ziek van prikkels. Prikkels zullen voor hen ook onvoorspelbaar blijven in het leven, hoe goed zij zich trainen.

Veel modules en trainingen leren onderstaande strategieën aan, wat ook wij zeggen:

aanpassingen in het leven,
compensatie (hulpmiddelen en omgeving aanpassen),
vermijden,
anticiperen,
rust strategie
en 'uitzieken'. Ook uitzieken als je een keertje er voor kiest prikkels te ondergaan. Dat uitzieken blijkt lang te kunnen duren volgens ons onderzoek. Dagen, weken, maanden en soms jaren.
goed naar je lichaam en naar grenzen luisteren. Dat is een nieuwe vaardigheid die in moet slijten. Door vallen en opstaan.

Kortom ermee om leren gaan en vragen of de omgeving zich aan wil passen.

Medicatie?
Medicatie is niet specifiek voor zintuiglijke overprikkeling bij hersenletsel gemaakt. In het algemeen worden neurotransmitters (signaalstofjes van de hersenen) aangepakt. Soms kan een medicijn de scherpste kantjes van overprikkeling er wat afhalen, maar evenzo zijn er veel bijwerkingen als slaperigheid, sedatie, hoofdpijn, slapeloosheid, slaperigheid of niet aan het verkeer mogen/kunnen deelnemen. Zie de bijwerkingen van psychofarmaca (anti-epileptica, antidepressiva, antipsychotica etc.) in het https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/ en zoek per middel op bijwerkingen.
Bovendien is het afbouwen van deze medicijnen vaak moeizaam. We hebben meer dan 12.000 mensen bevraagd naar hun medicatie en er was niemand die zei dat het de overprikkeling genezen had.

Eigen signalen herkennen
Het belangrijkste is dat de mens met een verstoorde prikkelverwerking door hersenletsel de eigen signalen van het lichaam leert interpreteren. Dat de verschillende vormen van overprikkeling geïnventariseerd worden om zodoende overprikkeling zo veel mogelijk voor te zijn. De verschillende vormen leggen wij uit op de pagina "wat is overprikkeling". We hebben ook een checklist gemaakt voor de directe omstanders en voor de mens met hersenletsel zelf.

Zo'n gedoseerd leven leiden, betekent dat mensen inleveren op veel punten in het leven. Het houdt tegelijkertijd in dat onverwachte zorgen, tegenslagen, renovaties bij de buren of onverwachte bezoekjes, meteen een aanslag betekenen op de energie.
Het betekent rouwen of moeten berusten...

Prikkelarmer bestaan en afhankelijk zijn van omgeving

Voor veel mensen met een verstoorde prikkelverwerking, is de enige mogelijke manier van omgaan met deze handicap om het leven in te richten door middel van een prikkelarmer bestaan, en rust in te lassen. Dat vergt veel van de persoon met verstoorde prikkelverwerking en van zijn / haar onmiddellijke omgeving. Het vergt ook ziekte-inzicht en weten welke prikkels zo ziekmakend zijn.

Daarop volgt meestal een intens rouwproces van loslaten van een groot deel van wat mensen lief was, waar zij voldoening uit kregen of waar zij blij van werden; sociale contacten, werk, hobby’s, sport, verenigingsleven. Mensen kunnen daar niet alleen gevoelens van rouw over voelen, maar ook woede, frustratie of schuldgevoelens naar de eigen gezinsleden, omdat die ook zo beperkt worden door dit handicap.

Mensen die alleen wonen kunnen hun thuisomgeving mogelijk iets makkelijker aanpassen dan zij die nog een gezin thuis hebben. Maar ook al plan je rust en pauzes in, en pas je je dagindeling / agenda/ leven / nog zoveel mogelijk aan, dan nog blijven de omgevingsfactoren (woonomgeving /waar je woont, buren, het straatverkeer, vliegverkeer, blaffende honden, weersomstandigheden, straat- en wijkrenovaties en groenonderhoud etc.) onvoorspelbaar. Daar kan je geen invloed op uit oefenen. Waar je wel invloed op kunt uitoefenen: doe dat dan! Probeer interne prikkels als eigen gedachten of frustratie te minderen, door los je los te rukken van een gedachte en niet te blijven malen. Luister goed naar jezelf. Anderen horen dat niet dus neem je eigen signalen van overprikkeling serieus. Deel je problemen of meld het op een zo rustig mogelijke manier waar je hinder van hebt. Doseer je energie en taken. Wissel taken af met rust. Probeer je ademhaling wat omlaag te krijgen met buikademhaling. Lees al onze tips op deze pagina.

Mensen die afhankelijk zijn van anderen in hun bestaan, zoals zij die wonen in zorginstellingen of tijdelijk in een ziekenhuis of revalidatiekliniek of andere instelling verblijven, kunnen zich niet terugtrekken uit de veelheid van prikkels. Daarom pleiten wij dat in zorginstellingen aan de randvoorwaarden wordt voldaan, opdat iemand optimaal kan functioneren. In dit geval dus een prikkelarme woonomgeving aanbieden.

Voor mensen die wel weer kunnen gaan werken na verloop van tijd, maar prikkelgevoeligheid hebben overgehouden, zijn er wel randvoorwaarden waaraan tegemoet moet worden gekomen wat betreft werkomgeving en begrip bij collega's. Dit filmpje maakt dat duidelijk. NB Iedere persoon met prikkelgevoeligheid kan anders op prikkels reageren. De één wordt ziek van prikkels en de andere heeft er hinder van.

Bron onze enquêtes. Alle tekst valt onder copyrightbeleid

Factsheet en randvoorwaarden

In een Factsheet 2020 van Vilans en Hersenz (Zorg voor mensen met NAH in de chronische fase) staat: VEEL mensen met NAH zijn zeer prikkelgevoelig. Deze mensen kunnen niet meedraaien in de algemene voorzieningen. Zij worden fors belemmerd in hun participatie omdat het overal te lawaaiig is en te druk.

Het is daarmee net zo belangrijk dat de mensen in de omgeving en in de maatschappij het begrip verstoorde prikkelverwerking gaan begrijpen en het toestandsbeeld 'overprikkeling' leren herkennen en gaan erkennen. Als iemand ziek is van overprikkeling, is het zeer belangrijk dat de omgeving diegene begrijpt in dit handicap. Dat randvoorwaarden gecreëerd worden waarin de persoon met een verstoorde prikkelverwerking optimaal kan functioneren en waar diegene zo mogelijk alle steun krijgt.

Onze adviezen

Ons eerste advies: Neem verstoorde prikkelgevoeligheid en overprikkeling door hersenletsel serieus.
Tweede advies: Leer de specifieke zintuiglijke en cognitieve triggers (uitlokkende factoren) en overprikkelingsvormen van jouzelf kennen. Leer de ziekteklachten herkennen van jouzelf als je overprikkeld bent geraakt. Hoe ziek ben je daarvan geworden en wat zijn de uitingsvormen?
Derde advies: Leer waarschuwingssignalen kennen waar het fout gaat en pas daarop de grenzen aan. Houd wat dat betreft een dagboekje bij zodat je sneller herkent wanneer iets teveel is. Maak een persoonlijk dossier.
Vierde advies: Vermijd uitlokkende prikkels of doseer ze waar mogelijk. (Compensatiestrategie)
Vijfde advies: Probeer die grenzen aan te geven aan anderen en leer duidelijk en vriendelijk assertief 'nee' te zeggen. Wie de grenzen niet goed kan aangeven, kan vaak wel de wensen aangeven.
Zesde advies: Voor een te verwachten (onvermijdelijke) overprikkeling plan je zoveel mogelijk rust in en bouw "hersteltijd" in daarna. Voor de één kan de hersteltijd uren duren, voor een ander is de hersteltijd weken tot maanden. Plan dus standaard rust in.
Lees het uitlegboekje en laat dit boekje lezen aan je familie, vrienden en hulpverleners.
Zevende advies: Wie te vaak over de grenzen gaat en zich laat overprikkelen kan in een chronische uitputting geraken. Neem prikkelgevoeligheid en overprikkeling dus nogmaals levens serieus! We kenden helaas mensen die een overprikkeling niet overleefden.

Elke overprikkeling verschilt:

Aandacht trainingen?

Er zijn vele hulpverleners die menen dat overprikkeling op het cognitieve vlak ligt, op het gebied van concentratie en het niet kunnen richten van aandacht.
Zij zullen mogelijk menen dat je het concentratievermogen en het richten van de aandacht kunt trainen. Daar is een gedeelte van waar. Met goed agendabeheer (rust en hersteltijd inbouwen) en structuur kan je wel enige winst behalen. Echter het leven is onvoorspelbaar. Een plotselinge ziekenhuisopname van je kind of een lekkende waterleiding, maken dat er een grotere aanslag gepleegd wordt op het denkvermogen. Dat kan gepaard gaan met disbalans.

Eigenlijk is het verlies van concentratie een direct gevolg van overprikkeling, en geen oorzaak. De hersenen 'schakelen' als het ware een mindere functie uit, om de vitale functies te borgen. De prikkels komen namelijk eerst binnen in de hersenstam waar de vitale functies bewaakt worden en gaan daarna via de thalamus naar de hersenschors, waar je denkt en je concentreert op een taak.

Daarnaast is belangrijk om te weten, dat wat wij van vele tienduizenden mensen terug hoorden; dat er met het opbrengen van het trainen van de focus (gerichte focus), een uitgestelde reactie kan komen. Het ‘gevaar’ schuilt erin alleen te kijken naar het directe te trainen resultaat, zoals boodschappen doen. Met getrainde focus en wilskracht en adrenaline kun je namelijk een omgeving met veel prikkels (bijvoorbeeld een supermarkt) kort beter aan*. Maar dan kan de overprikkeling één of enkele dagen later er extra hard inhakken, als een opgestapelde uitgestelde chaos*.

Mensen kunnen dan alsnog na een uitgestelde periode ziek worden of andere ernstiger fysieke klachten krijgen van overbelasting. Mensen met hersenletsel kunnen in een hyperfocus* komen. Het ‘aanzetten’ van de hyperfocus is meestal niet iets wat vanzelf gebeurt. De hyperfocus heeft ook een nadeel dat het schakelen naar een andere taak nauwelijks lukt*. Dat kan weer tot gevaarlijke situaties en erge vermoeidheid leiden*. * Bron onze enquêtes 2016 Alle tekst valt onder copyrightbeleid!© kopieer deze tekst niet ©

Hoe kan je dan wel iets 'Prikkelarmer' leven?

zoek een fysieke ruimte waar je alleen kunt zijn om tot rust te komen, zeker als je met meerdere mensen in één huis woont
oefen zinnen als: 'Nu moet ik (even) weg, anders gaat het mis’.
structureer de dagen met voldoende pauzemomenten
maak een overzichtelijke weekindeling (vraag individuele (ambulante) begeleiding als je hier hulp bij nodig hebt)
een dag (of meer) niets doen? Aanrader!
plan voorafgaan aan een activiteit rust, plan dat daar na ook
plan je rusttijden en plan je voorbereidingstijd met rust als je iets gaat doen
bereid je maaltijden niet aan het einde van de dag maar aan het begin, als je nog koken kan
onthoud de drie R's: Rust, Ruimte, Regelmaat
onthou PRET: Pauzeren plannen, Rustige omgeving, Een ding tegelijk, Tempo aanpassen
doe iets als je nog niet zo moe bent
draag (tijdelijk) speciale gehoorbescherming in de oren of op het hoofd om te dempen of maak gebruik van anti-noise / noise cancelling koptelefoon (zie kennisbankof oordoppentips) Besef dat oordoppen tot vervelende oorontstekingen kunnen leiden. Draag ze niet altijd, draag ze waar nodig.

draag een zonnebril of meekleurende glazen (zie kennisbank)
vraag of het (invallend) licht gedempt of gefilterd mag worden
draag 's avonds glazen met blue light filter of gebruik een blue light app
zorg dat je niet teveel wil doen, probeer te doseren
doe nooit meer dan een paar boodschappen tegelijk
ga naar winkels op rustige tijden, en als die er niet zijn probeer eens een boodschappen thuisbezorgservice
cash geld overprikkelt in de portemonnee, probeer met een pinpas te betalen
wissel doe- en denkactiviteiten af
neem overprikkeling als handicap serieus!
wist je dat te warme zon maar ook stormweer en harde wind enorm kan overprikkelen? Pak (waar mogelijk!) je rust als het (dagen) stormt, plan geen activiteiten waarbij je je volle concentratie nodig hebt.
download de kaartjes op deze pagina en lamineer ze. Draag ze bij je.
laat de mensen in jouw omgeving, je behandelaars, begeleiders en instanties deze website zien
maak je nood bekend, als je niet kunt deelnemen aan het openbare leven of aan je eigen familie- of gezinsleven, bij de hersenletselorganisaties die zich mogelijk alleen richten op de lichtere vormen.
maak je nood bekend bij het Zorgkantoor en plaatselijke WMO. De overheid moet weet krijgen van dit probleem.
vraag om prikkelarme (woon- of zorg) voorzieningen waarbij de randvoorwaarden optimaal zijn, om goed te functioneren. Noem de Wet gelijke behandeling van mensen met een handicap of chronische ziekte.
Wijs behandelaren op het onafhankelijk onderzoek hoe overprikkeling het leven van mensen met hersenletsel beïnvloedt.
meld je aan voor meer tips en inzage in de kennisbank; word lid van onze Facebookgroep. Aanmelden via het mailformulier op https://www.hersenletsel-uitleg.nl/over-ons/patientenbelangen-organisatie-fbgroep

Alle tekst valt onder copyrightbeleid!© kopieer deze tekst niet ©

Tips voor het voeren van een officieel of belangrijk gesprek

zorg dat er geen achtergrondgeluiden zijn; muziek en tv uit, geen rumoer, geen servies en bestekgeluiden, (af)wasmachine of waterkoker of menselijke stemmen
houd het gesprek centraal en laat één iemand daarop letten
vraag of iemand zo min mogelijk visuele prikkels wil geven; dus praat niet met handen
draag geen opvallende drukke prints met veel kleuren (ook een belangrijke tip voor de afnemer van het gesprek)
zorg voor zo min mogelijk afleidende prikkels
zorg ervoor dat je niet gestoord kan worden door bijvoorbeeld een mobiel
zorg dat je voldoende uitgerust bent vooraf
blokkeer in de agenda voorafgaand aan het gesprek en daarna
ga met je rug naar het licht zitten of naar andere afleidende prikkels
leg vooraf uit dat als je overprikkeld raakt mensen dat kunnen zien aan je zoals:
- dat je noodgedwongen oogcontact gaat vermijden om de overload te vermijden
- dat je onrustig kan worden
- dat je moeizamer praat
- dat je moeizamer lijkt te denken
- dat je afwezig lijkt of juist wat hyperactief
- dat soms mensen je hartslag kunnen zien kloppen in de hals, dat je misschien onwel kan worden, uitvalverschijnselen kan krijgen etc. zie persoonsafhankelijke gevolgen
leg uit aan je gesprekspartner dat je moeilijk de regie kan hanteren als je overprikkeld bent. Laat hen dan jou rust geven en prikkels verminderen of het gesprek stoppen
leg uit dat teveel woorden en lange of complexe zinnen overprikkeling kan geven
leg uit dat als mensen veel vragen stellen, dat kan overprikkelen
vraag of mensen langzamer willen praten
vraag of ze willen herhalen of steekwoorden op willen schrijven
herhaal zelf regelmatig wat er gezegd is zodat je het beter onthoudt
schrijf als je dat kan zelf kernwoorden op in aantekenboekje of telefoon
las pauzes in
trek je even terug, bijvoorbeeld naar de tuin of het toilet. Alle tekst valt onder copyrightbeleid!© kopieer deze tekst niet ©

Alle tekst valt onder copyrightbeleid!© kopieer deze tekst niet ©

Chronisch moe

Mensen die nog niet zo goed hebben geleerd om te gaan met prikkels lopen het risico op chronische vermoeidheid (prikkels verwerken is keihard werken), stemmingswisselingen en verslavingen en enorm veel lichamelijke aandoeningen*. Lange termijn overprikkeling kun je efficiënt voorkomen door het verminderen of vermijden van specifieke prikkels*. Maar minder niet teveel. Zoek de persoonlijke balans!
* Zie:

Bron onze enquêtes 2016 Alle tekst valt onder copyrightbeleid!© kopieer deze tekst niet ©

Tips voor vrienden en familie

Vraag naar de specifieke overprikkelingsklachten van cognitie, emotie en zintuigen!

houd een bezoek kort of spreek vooraf een tijdsduur af
draag geen kleding met te drukke prints of kleuren
vraag vooraf naar de signalen hoe overprikkeling te herkennen bij deze persoon, handel hiernaar
lees de pagina gevolgen vooraf
breng geen drukke honden mee
zorg dat er geen achtergrondgeluiden zijn als:
- waterkokers, koffiezetmachines,(af-)wasmachines, tikkende klokken, radio, tv, muziek, kindergeluiden en kinderspeelgoed, geroezemoes van volwassenen
draag geen klakkende hakken op een harde of houten vloer
draag geen rinkelende sieraden
doe zuinig met after shave en parfum als er sprake is van geuroverprikkeling of gebruik het niet
bied een rustruimte aan, waar mogelijk
hanteer pauzes in het bezoek
tik niet met pennen, ringen of voeten
praat en lach niet te hard
beweeg de handen niet teveel
houd de zinnen kort en eenvoudig (vraag na of dit goed is, personen verschillen)
geef bij belangrijke informatie, altijd een samenvatting op papier of stuur dat digitaal op
geef altijd de gelegenheid om af te laten zeggen...Overprikkeling kan heel acuut optreden. Het leven heb je niet in de hand en is onvoorspelbaar, daardoor overprikkeling ook.
besef dat overprikkeling fluctueert van dag tot dag afhankelijk van de belasting, geef flexibele afspraken.
heb vooral begrip, dat is wat iemand met overprikkeling ten diepste verlangt.

Alle tekst valt onder copyrightbeleid!© kopieer deze tekst niet ©

Preventie + Downloads

Download een kaartje wat snel aan anderen uitlegt dat je aan overprikkeling lijdt, lamineer het en draag het bij je. Als je overprikkeld raakt kan je het tonen, maar je kan het ook preventief inzetten. Er zijn 8 verschillende kaartjes en 1 daarvan is specifiek voor overprikkeling.